Executieve functies 

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn de regelfuncties van de hersenen. Ze helpen ons om ons gedrag te sturen, beslissingen te nemen, problemen op te lossen en doelgericht te werken. Bij kinderen spelen executieve functies een belangrijke rol in hun ontwikkeling op school én daarbuiten. Ze bepalen in grote mate hoe goed een leerling in staat is om zich te organiseren, instructies op te volgen, emoties te reguleren en zelfstandig te werken.

Executieve functies ontwikkelen zich van kleuterleeftijd tot in de jongvolwassenheid en zijn nauw verbonden met de ontwikkeling van de prefrontale cortex. Omdat deze ontwikkeling tijd vraagt en bij elk kind verschillend verloopt, is het belangrijk om deze functies bewust te ondersteunen in de klas.

​

Drie hoofdgroepen van executieve functies

Executieve functies kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdgroepen:

1. Gedragsregulatie

   • Inhibitie: Het vermogen om impulsen te onderdrukken en eerst na te denken voordat je handelt.

   • Emotieregulatie: Het kunnen beheersen van emoties zodat ze passend zijn bij de situatie.

   • Zelfmonitoring: In staat zijn om je eigen gedrag en prestaties te beoordelen.

2. Taakgericht gedrag

   • Volgehouden aandacht: Je aandacht bij een taak houden, ook als die saai of moeilijk is.

   • Doelgericht doorzettingsvermogen: Doelgericht blijven werken ondanks afleidingen of tegenslagen.

   • Planning en organisatie: Inzicht hebben in wat er nodig is om een taak aan te pakken en dit goed organiseren.

   • Timemanagement: Tijd inschatten, plannen en deadlines naleven.

3. Metacognitie (denken over denken)

   • Werkgeheugen: Informatie tijdelijk opslaan en bewerken (bijvoorbeeld bij het volgen van meerstapsinstructies).

   • Cognitieve flexibiliteit: Kunnen schakelen tussen taken, denken in alternatieven en omgaan met veranderingen.

 

Waarom zijn executieve functies belangrijk in de klas?

Leerlingen met goed ontwikkelde executieve functies:

• Kunnen hun gedrag beter reguleren.

• Werken zelfstandiger en efficiënter.

• Hebben meer zelfvertrouwen en motivatie.

• Krijgen meer grip op hun leerproces.

Leerlingen met zwakkere executieve functies lopen vaker vast in de klas, raken sneller gefrustreerd of hebben moeite met plannen, concentreren of het controleren van hun gedrag. Door gerichte ondersteuning en het aanbieden van hulpmiddelen, routines en structuur kunnen leerkrachten deze leerlingen enorm helpen.

 

Hoe kun je als leerkracht executieve functies ondersteunen?

• Werk met visuele hulpmiddelen zoals stappenplannen, checklists en time-timers.

• Geef expliciete instructies en herhaal waar nodig.

• Bouw vaste routines in de klas.

• Stimuleer reflectie en zelfevaluatie.

• Geef ruimte voor pauzes en beweging.

• Bied structuur, voorspelbaarheid en heldere verwachtingen.